“E vrau se riktheu ezanin” – Historia tragjike e Adnan Menderes, kryeministrit që sfidoi sekularizmin në Turqi
Ai ishte kryeministri që guxoi të rikthente ezanin në arabisht, të hapte mijëra xhami të mbyllura, e të lehtësonte kufizimet ndaj fesë. Por pikërisht për këtë, Adnan Menderes u dënua me vdekje nga regjimi ushtarak, në një nga kapitujt më të dhimbshëm të historisë turke.
Më 17 shtator 1961, Menderes u ekzekutua me varje, pas një gjyqi të diskutueshëm dhe politik. Akuzohej se po e kthente Turqinë prapa, por për miliona qytetarë ai mbeti simbol i lirisë së besimit dhe i përpjekjeve për një shtet më të hapur ndaj identitetit islam.
Në fjalimin e fundit para vdekjes tha:
“Populli turk është mysliman dhe do të mbetet mysliman…”
Shejh Ali Hajdar Efendiu, një nga dijetarët e mëdhenj të asaj kohe, tha për të:
“Asgjë nga çfarë kam bërë unë në rrugën e Allahut nuk mund të krahasohet me një akt të vetëm të Adnan Menderesit.”
Sot, më shumë se gjysmë shekulli pas vdekjes, figura e tij vazhdon të frymëzojë besimtarë, historianë dhe mbrojtës të lirisë së fesë në mbarë botën.
Adnan Menderes ishte kryeministri që riktheu ezanin në arabisht, hapi mijëra xhami dhe lejoi arsimin fetar – por këto lëvizje e kthyen në shënjestër të një regjimi që donte të fshinte çdo gjurmë të fesë nga jeta publike. Ai u var më 17 shtator 1961.
-“Populli turk është mysliman dhe do të mbetet mysliman…” – ishin fjalët e fundit të kryeministrit turk Adnan Menderes, para se të varej nga junta ushtarake në vitin 1961.
Më 2 maj 1950, Partia Demokratike fitoi zgjedhjet në Turqi dhe Adnan Menderes mori drejtimin e qeverisë. Nën udhëheqjen e tij, u ndërmorën hapa historikë për rikthimin e lirisë fetare në një vend që prej dekadash udhëhiqej nga një sistem i ashpër laik.
Më të rëndësishmet ishin:
Rikthimi i ezanit në arabisht, pas dekadash të ndaluar me ligj.
Rihapja e mbi 10,000 xhamive që ishin mbyllur në kohën e regjimit të Atatürkut.
Nxitja e arsimit fetar dhe hapja e shkollave të teologjisë.
Zbutja e kontrollit shtetëror mbi jetën shpirtërore të qytetarëve.
Por këto ndryshime u panë si kërcënim për “identitetin laik” të Republikës. Ushtria, e cila e konsideronte veten mbrojtëse të ideologjisë kemaliste, ndërhyri me **grusht shteti më 27 maj 1961
